‘Grootste valkuil voor elke organisatie is het ego van de baas’
‘In veel organisaties draait het om geld. Bij ons om leven en dood.’ Dat heeft gevolgen voor leiderschap, betoogt voormalig Commandant der Strijdkrachten Peter van Uhm in zijn boek Notities van een generaal. ‘In het leger draait het om vertrouwen, blindelings vertrouwen. In een hinderlaag heb je geen tijd om nog even te vergaderen met de baas.’ Het gaat er niet om wat jij als baas zegt, maar hoe mensen jou zien.
Goed leiderschap is het goede voorbeeld geven, volgens Van Uhm. Zorgen dat je morele kompas goed staat als mens en organisatie. En mensen met respect behandelen. Maar ver daarboven staat: vertrouwen geven. Van Uhm: ‘Je moet als leider in het hoofd van je manschappen kruipen. Weten wat hen bezighoudt en vandaaruit acteren.’ Een voorbeeld maakt alles duidelijk. In zijn tijd in Afghanistan komen zijn manschappen in een hinderlaag terecht. Ze worden van twee kanten bestookt en kunnen geen kant op. De dertigjarige commandant vraag luchtsteun aan. Van Uhm: ‘Eigenlijk mocht dat niet omdat het te dicht bij eigen gebouwen was. Hij deed het wel en nam daarmee een zeer groot risico.’ De bom werd gegooid en de knal was zo hevig dat de manschappen tekort aan zuurstof hadden. Maar ze overleefden en het respect van de manschappen voor de jonge commandant was groot. Volgens Van Uhm is dat de resultante van een lang leertraject binnen het leger. ‘Dat begint met heldere normen en (kern)waarden stellen. En vooral je mensen vormen. Als ik een leider met printerpapier naar huis zie lopen, weet ik wel hoe gereedschap uit de garage verdwijnt. Mensen zien dat. Als leider moet je continu het goede voorbeeld geven. Anders dan in het bedrijfsleven ben ik er als generaal in zo’n hinderlaagsituatie niet om “even advies” te geven. Die commandant handelt zelf omdat we hem als organisatie vertrouwen hebben gegeven en hebben gevormd om het goede op het goede moment te doen. Hebben hem geleerd om besluiten te durven nemen en keuzes te maken. Als ik om me heen kijk, ontbeert het daar in het bedrijfsleven nog wel eens aan. Daar vormen ze minder en geven te weinig vertrouwen. In het leger kan dat domweg niet. De grootste valkuil voor elke organisatie is het ego van de baas. Leiderschap draait vooral om hoe we met elkaar omgaan.’
1ste Wet van Van Uhm
Het brengt de voormalig commandant op de Eerste Wet van Van Uhm: K=V2. Kameraadschap is Vriendschap in het kwadraat. ‘Vertrouwen is in het leger niet genoeg. Het gaat bij ons om blindelings vertrouwen. Dat zit heel diep. Het zit in al onze vezels. In de corporate omgeving draait het vaak om geld. Bij ons om leven en dood. Die jonge commandant maakte keuzes over leven en dood.’ En ja, het bedrijfsleven kan volgens Van Uhm nog wel wat leren van het leger als het over leiderschap gaat. In gevechtssituaties heb je geen tijd voor nog maar eens een bilateraaltje. Zelfs de hoogste baas van het leger moet kunnen vertrouwen op zijn mensen. Dat is wat Van Uhm ook bedoelt met vormen. ‘Wat ik vaak bij veel leiders zie, is dat ze zeggen: jullie kunnen op mij vertrouwen. De vraag die leiders moeten stellen is: krijg ik jullie vertrouwen? Toen ik nog niet de baas was bij de krijgsmacht vroeg mijn baas eens: wat vind je van mij? Ik schrok. Je gaat de baas toch niet vertellen als ondergeschikte hoe hij acteert? Wat hij deed, zou iedereen moeten doen. Vragen om reflectie. Alleen zo kun je in de hoofden van je mensen kruipen. Onder de huid gaan zitten. Ik denk dat heel veel leiders dat niet durven te doen omdat ze onzeker zijn over hun rol. Maar ik vind handelen vanuit zwakte juist een kracht.’ Uit Notities van een generaal: ‘Een leider die onmisbaar is, is een risico voor een bedrijf. Om dat risico uit te bannen, heb je leiders nodig die zich in dienst stellen van een hoger doel en vervangbaar zijn als dat nodig is.’ Van Uhm: ‘Mijn tweede man wist altijd exact hetzelfde als ik, mocht ik wegvallen.’
