‘AI is geen toverstokje’

Generatieve AI kan bijdragen aan productiviteitsverhoging en het verlichten van de druk op de arbeidsmarkt. PwC-experts Mona de Boer en Bastiaan Starink waarschuwen echter dat het realiseren van de potentie van AI een uitdaging is. Welke vragen kunnen commissarissen daarover stellen in hun toezichtorganisatie?

Meer dan 44 procent van de banen in Nederland is in hoge of zeer hoge mate blootgesteld aan generatieve artificiële intelligentie (AI), zoals ChatGPT. De beroepen en industrieën die in hoge mate worden blootgesteld aan deze vorm van AI zijn vaak beroepen waar zich een grotere kans op tekorten op de arbeidsmarkt voordoen. Deze zijn bovendien geneigd AI daadwerkelijk toe te passen. Dat blijkt uit het onderzoek GenAI@Work van PwC.

Het PwC-onderzoek keek naar de invloed van generatieve AI op de taken en vaardigheden die nodig zijn om 113 beroepen uit te oefenen. Wat ontbreekt in andere analyses over de potentiële impact van generatieve AI is de toepassing van specifieke arbeidsmarktgegevens, waaronder arbeidstekorten. ‘Voor zover wij weten is dit de eerste dergelijke analyse voor Nederland’, vertellen AI-specialist Mona de Boer en Bastiaan Starink, leider van de People & Organisation-praktijk. ‘Vervolgens hebben we deze analyse gecombineerd met prognoses over de krapte in beroepen en sectoren, en met een adoptiefactor: de waarschijnlijkheid dat sectoren de nieuwe technologie daadwerkelijk toepassen.’

Hoge AI-impact op diensten

Beroepen die én ‘AI-exposed’ zijn én schaars zijn én een hoge adoptiefactor hebben, vallen in de informatie- en communicatiesector, de financiële sector, het onderwijs, de gespecialiseerde dienstverlening en het openbaar bestuur. In deze sectoren loopt de ‘AI exposure’ op tot maar liefst 75 procent. Juist hier biedt AI kansen voor het verhogen van productiviteit en dus voor een bijdrage aan het oplossen van de schaarste op de arbeidsmarkt.

Handwerk veel minder geraakt

Beroepen die veel minder worden geraakt (25 procent of minder) vallen in sectoren als de detailhandel, de landbouw, de bosbouw, de visserij, de bouwnijverheid en de industrie. Een duidelijk verschil met eerdere automatiseringsgolven die juist veel invloed hadden op ambachtelijke beroepen, zogenoemde ‘blue collar-banen’.

De impact van AI op de arbeidsmarkt is dus sterk sectorafhankelijk. Commissarissen moeten kijken naar de sector waarin hun toezichtorganisatie actief is, om vervolgens gerichte vragen te stellen over de kansen en bedreigingen van AI op het gebied van personeel en productiviteit.

AI verandert werk

‘In het verleden zagen we vaak dat werk niet verdwijnt door technologie, maar dat het werk verandert’, zegt De Boer. ‘AI neemt administratief repetitief werk over, waardoor werknemers tijd krijgen voor zaken die menselijk contact, kennis, creativiteit en empathie vereisen. AI gaat de menselijke factor in werk echt niet vervangen. Maar het biedt heel goede kansen om werk efficiënter en wellicht ook interessanter te maken. Zie ChatGPT en soortgelijke tools als een collega die je erbij krijgt om samen met jou het werk te doen.

AI op korte en langere termijn

‘De mogelijkheden die AI biedt voor het verminderen van werkdruk worden nu onderzocht door organisaties die acute personeelsproblemen hebben’, vervolgt De Boer. ‘Die doen op korte termijn al een beroep op deze technologie om als het ware de ‘workforce’ te vergroten. Even belangrijk is na te denken over de middellange termijn. Als jij diensten of producten levert of een beroep hebt dat verandert onder invloed van generatieve AI moet je jezelf de vraag stellen hoe relevant je dienst of je skills over een paar jaar nog zijn.’ Commissarissen kunnen deze vragen ook aan het bestuur stellen om de continuïteit van de organisatie te bewaken en deze op de lange termijn veilig te helpen stellen.

Generatieve AI al ingezet

Starink wijst erop dat organisaties er goed aan doen om de impact van AI op hun beroepen en hun diensten te analyseren. ‘Eerder moest je datawetenschapper zijn om met AI te kunnen werken. Met tools als ChatGPT kan iedereen uit de voeten, ook als je verder niks weet van AI. Kijk alleen maar naar hoeveel mensen ermee experimenteren, ook op de werkplek. Generatieve AI is organisaties al binnengetreden, alleen vaak nog niet op een structurele manier.’ Ook commissarissen kunnen ChatGPT inzetten voor het effectiever uitoefenen van hun toezichttaak.

Realiseren AI-potentie

Net als De Boer benadrukt Starink de kansen: het kan organisaties helpen die nu vastlopen in hun bedrijfsvoering. Maar, zo zegt hij, ‘wil je goed gebruikmaken van de potentie van AI dan is dat een uitdaging. Organisaties die beginnen over veranderingen en upskilling krijgen vaak te maken met weerstand. Het maakt werknemers onzeker. Sommigen hebben er geen zin in, omdat het doet denken aan de chagrijn die ze voelden op de middelbare school. Het PwC-onderzoek Hopes & Fears laat zien dat jonge werknemers enthousiast zijn over AI, maar dat oudere medewerkers wat onverschilliger zijn. De kunst is de hele organisatie mee te krijgen.’ Ook hierover kunnen  commissarissen het bestuur bevragen: hoe bevordert de organisatie de duurzame inzetbaarheid van medewerkers - zowel jong als oud - en welke voortgang wordt daarin gemaakt?

De Boer denkt dat het succes van technologie afhangt van de manier waarop mensen er uiteindelijk mee omgaan en bereid zijn te veranderen. ‘Je moet serieuze inspanning leveren om de belofte van technologie uit te laten komen. Het is geen toverstokje.’

Klik hier voor contact met Mona de Boer en Bastiaan Starink en voor het kosteloos downloaden van het volledige onderzoek GenAI@Work.