Rechtspersonen in de raad van commissarissen: een gemiste kans?

Bal ligt bij parlement

De minister van Veiligheid en Justitie wil bedrijven en non-profitorganisaties verbieden om intern toezicht onder te brengen bij een professionele organisatie in de vorm van een rechtspersoon. Merkwaardig, vindt Koen de Roo, wetenschappelijk medewerker bij Van Doorne.

Op dit moment is het bij wet verboden om rechtspersonen te benoemen als commissaris of non-executive van een onderneming. Anders dan bijvoorbeeld het geval is bij de benoeming van accountants, is het voor bedrijven niet mogelijk om bij de benoeming van een commissaris of non-executive te kiezen voor een professionele organisatie als intern toezichthouder. Vennootschappen zijn voor de vervulling van deze functies daarom aangewezen op de sterke schouders in een betrekkelijk kleine vijver van individuen. Het wettelijk verbod op rechtspersonen als toezichthouder geldt op dit moment nog niet in de non-profit sector. Stichtingen, verenigingen, coöperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen hebben vooralsnog de mogelijkheid om professionele organisaties te benoemen als lid van de raad van toezicht. In de praktijk wordt van deze mogelijkheid dan ook gebruik gemaakt. Zo worden bij stichtingen met een kerkelijke achtergrond vaak rechtspersonen als toezichthouder benoemd en wordt het toezicht op de uitvoering van donaties en legaten binnen stichtingen bij regelmaat toevertrouwd aan een rechtspersoon die zich in intern toezicht specialiseert.

Sterke juridische infrastructuur

De praktische toepassingsmogelijkheden van de rechtspersoon als toezichthouder zijn niettemin veel breder dan het toezicht op de activiteiten van kerkelijke stichtingen of het beheer van donaties. Het Nederlandse rechtspersonenrecht omvat een breed samenstel van regels die gezamenlijk een sterk juridisch raamwerk bieden om professionele organisaties in onder te brengen. Productieondernemingen, zorginstellingen, onderwijsinstellingen; allemaal worden zij in de praktijk ondergebracht bij rechtspersonen. Dit is niet zonder reden. Het rechtspersonenrecht faciliteert de ontplooiing van bedrijven en non-profit organisaties door duidelijke regels te stellen die behoorlijke financieringsmogelijkheden en goede corporate governance bevorderen. De juridische infrastructuur van de rechtspersoon maakt het bovenal mogelijk dat meerdere mensen hun krachten kunnen bundelen en daarbij letterlijk ‘als één man’ kunnen opereren. Het bestaan van deze voorzieningen maakt de rechtspersoon tot de ideale juridische huls voor gecompliceerde en omvangrijke activiteiten.

Dreigend algeheel verbod

De vervulling van het commissariaat bij een bedrijf of non-profit organisatie is bij uitstek een voorbeeld van een complexe activiteit die bij een rechtspersoon ondergebracht zou kunnen worden. Aan het commissariaat worden immers steeds zwaardere eisen gesteld door middel van verschillende gedragscodes en sectorspecifieke wetgeving. De lat ligt voor commissarissen en non-executives in Nederland steeds hoger. Het is dan ook in het bijzonder tegen deze achtergrond merkwaardig dat, als het aan de minister van Veiligheid en Justitie ligt, het voor zowel bedrijven als non-profit organisaties verboden wordt om intern toezicht onder te brengen bij een professionele organisatie in de vorm van een rechtspersoon. In het in juni vorig jaar aan de Tweede Kamer voorgelegde Wetsvoorstel bestuur en toezicht rechtspersonen is een absoluut verbod op rechtspersonen als commissaris of non-executive opgenomen dat volgens het voorstel ongeclausuleerd en in de volle breedte van het rechtspersonenrecht moet komen te gelden.

Flexibele rechtsvormen

Het lijkt erop dat de effecten van dit aanstaande wettelijk verbod voor de praktijk niet geheel doordacht zijn. In een brief aan de Tweede Kamer van december vorig jaar legde de minister immers nog expliciet de nadruk op de flexibiliteit van rechtsvormen als een essentiële voorwaarde voor een concurrerend rechtspersonenrecht. Deze flexibiliteit is in het voorgestelde verbod echter niet terug te vinden. Hetzelfde geldt voor de beoogde concurrentiekracht. In het buitenland is men namelijk juist op dit gebied aanzienlijk ruimdenkender dan de minister. Zo is het in Frankrijk geenszins een juridisch taboe om rechtspersonen te benoemen als commissaris. Integendeel, het Franse Wetboek van Koophandel voorziet uitdrukkelijk in deze mogelijkheid en bevat daarnaast enkele waarborgen die het feitelijk functioneren van de benoemde rechtspersoon-toezichthouder moeten ondersteunen. Door de Engelse wetgever is nog niet zo lang geleden eveneens aangegeven dat rechtspersonen als non-executive geen probleem zijn, zolang deze corporate directors maar gebruikt worden voor legitieme doeleinden. Introductie van een algeheel verbod op de rechtspersoon als commissaris zou er dan ook toe kunnen leiden dat het Nederlandse rechtspersonenrecht uit de pas gaat lopen met het buitenland, met alle gevolgen van dien voor het Nederlandse rechtspersonenrecht als een aantrekkelijk en concurrerend recht.

Gemiste kans?

Het uitsluiten van rechtspersonen als commissarissen of non-executives dient geen bijzonder belang. Het door de minister voorgestelde wettelijk verbod is daarentegen op meerdere fronten onwenselijk. De introductie van het voorgestelde algehele verbod zal de non-profit praktijk tot een zoektocht naar andere governance oplossingen dwingen, zal ertoe leiden dat de toenemende eisen aan de intern toezichthouder steeds zwaarder komen te rusten op de schouders van individuen, en zal het uitgesproken doel van een aantrekkelijk en vooral flexibel Nederlands rechtspersonenrecht geen dienst bewijzen. Is het wetsvoorstel op dit punt een gemiste kans? De bal ligt bij het parlement.

Kijk hier voor contact met Koen de Roo