In 4 stappen inspelen op ‘grootste disruptie ooit’

Hoe moeten organisaties bijdragen aan een circulaire economie en welke rol kunnen commissarissen daarbij spelen? Kies voor een gefaseerde overstap en integreer maatschappelijke impact in de toon aan de top en de bedrijfscultuur, zo bleek tijdens het door Deloitte georganiseerde Executive Breakfast – Ladies Only. ‘Het mag niet afhankelijk zijn van één enthousiaste bestuurder.’

Circulaire economie

De locatie voor de ontbijtsessie over de circulaire economie had niet toepasselijker gekund: het Rotterdamse BlueCity. Na een roerig verleden als tropisch zwemparadijs en club Tropicana wordt dit gebouw een circulaire voorbeeldstad waar wonen (appartementen), werken (kantoren), uitvinden (lab) en produceren centraal staan. Alle functies van een stad zijn in één gebouw samengevoegd en alle stromen die een bedrijf en huishouden in- en uitgaan zijn zoveel mogelijk op elkaar aangesloten.

Yvette Govaart van het BlueCity team, zelf afkomstig uit de vastgoedwereld, wil met BlueCity laten zien dat het anders kan. ‘Het slopen van gebouwen is niet de juiste manier. Ook opmerkelijke gebouwen verdienen een herbestemming. Dat is niet per se goedkoper – wel in materialen, maar niet in arbeid – maar wel duurzaam.’ Het eerste bedrijf dat zich in de voorbeeldstad het voormalige zwemparadijs vestigde, was RotterZwam. Dit bedrijf verzamelt koffiedik – van onder andere het Aloha Bar-Restaurant in BlueCity - om oesterzwammen te kweken die weer op het menu staan van hetzelfde restaurant. De vrijgekomen CO2 wordt door een ander bedrijf (Spireaux) ingezet bij de productie van spirulina. Het vrijgekomen mycelium wordt gebruikt om verpakkingsmaterialen te ontwikkelen in het BlueCityLab.

Behoud kostbare grondstoffen

Het is de circulaire economie op stadsformaat, met een voorbeeldfunctie voor de mondiale uitdaging waar bedrijfsleven en overheden voor staan. We kunnen ons geen ‘make, use & waste’-economie meer veroorloven. Waar in het Westen vaak kostbare grondstoffen worden verspild en schade wordt aanricht aan de planeet, is er elders op de wereld juist een gebrek aan schoon water, voedsel en andere eerste levensbehoeften. De circulaire economie zorgt ervoor dat we met 7 miljard mensen kunnen samenleven, omdat in zo’n economie grondstoffen niet verloren gaan. Zolang bedrijven bij de start al nadenken over de eindfase en het hergebruik van hun product. Andere uitgangspunten: producten worden zoveel mogelijk lokaal vervaardigd en de productie moet ook zo milieuvriendelijk mogelijk zijn - anders wordt het effect van circulair produceren weer teniet gedaan.

Geleidelijke overgang

Toch kijken bestuurders en commissarissen nog te weinig naar de invloed van de circulaire economie op hun organisatie. ‘Bedrijven zijn de laatste jaren vooral gericht op disruptie door nieuwe technologie, terwijl de omslag naar de circulaire economie de grootste disruptie ooit zal betekenen’, stelt Anne Huibrechtse, Sustainability Leader Deloitte Risk. Volgens Huibrechtse is het voor bedrijven vaak lastig om in één keer helemaal om te schakelen naar de circulaire economie. ‘Voor een meer geleidelijke overgang kunnen bedrijven het opdelen in vier stappen: nieuwe businessmodellen, impact op de maatschappij, cultuur en gedrag en samenwerking. Dat maakt het een stuk overzichtelijker.’

Groei anders definiëren

Ook ons economische systeem moet gekanteld worden, omdat het een verteken beeld geeft, aldus Marga Hoek, CEO van Business for Good, meervoudig commissaris en auteur van de boeken New Economy Business en The trillion dollar shift. ‘Kleding bijvoorbeeld wordt steeds goedkoper, maar kost veel mensenlevens – door onttrekking van drinkwater – en vervuilt ons milieu. Als we die kosten zouden meenemen in ons belastingsysteem, zou de businesscase voor duurzaam ondernemen met ruim 40% verbeteren en de voedselverspilling zelfs met ruim 90% afnemen.’ Ze vervolgt: ‘Als we groei anders zouden definiëren, en niet alleen zouden kijken naar financiële prestaties, maar ook naar impact, zou de economie er heel anders uitzien. Als we ook nog eens meer holistisch naar onze economie zouden kijken – en de samenhang zouden erkennen tussen wereldwijde sociale problemen en de huidige manieren van produceren – zou de wereld, en daarmee de wereldmarkt, een stuk stabieler worden.’

Bedrijfscultuur vormgeven

Gelukkig zien steeds meer kleine ondernemingen (zoals startups) en grote multinationals de mogelijkheden van de circulaire economie. Hoe kunnen die bedrijven de omslag maken, naast de keuze voor een gefaseerde aanpak? Tijdens de discussie wordt duidelijk dat bedrijfscultuur een belangrijke rol speelt. Die moet consequent worden vormgegeven aan de top en mag niet afhankelijk zijn van één enthousiaste bestuurder. Daar lijkt bijvoorbeeld een belangrijke rol te liggen voor commissarissen (zie het kader voor meer best practices voor toezichthouders). Ook de rol van de overheid is belangrijk: bijvoorbeeld door te faciliteren (via subsidies) dat duurzame producten goedkoper zijn dan niet-duurzame in plaats van andersom, wat nu nog te vaak gebeurt.

Impact meten

Echte verandering vraagt offers, luidt de afsluitende opmerking van Caroline Zegers, partner Global Employee Services van Deloitte. ‘Maar het is mooi om zien dat we verder zijn dan zes of zeven jaar geleden, toen een van de eerste ontbijtsessies was gewijd aan duurzaamheid en de discussie vooral nog ging over minder kopietjes maken en zuinig omgaan met verlichting. We hebben sindsdien toch wel een ontwikkeling doorgemaakt in de manier waarop we naar duurzaamheid kijken. Nu nog meten wat de impact van die veranderingen op de maatschappij is.’

Het Executive Ladies programma is onderdeel van het Around the Boardroom programma van Deloitte Nederland. Klik hier voor meer informatie over dit programma en hier voor contact met Caroline Zegers.

[kader]

=======================================================

Continuïteit bewaken en over grenzen bedrijf heen kijken

Welke concrete rol kunnen commissarissen spelen bij de omslag van bedrijven naar een circulaire economie? Marga Hoek sprak zich in een eerder interview voor Governance Update uit over die vraag. Een fragment uit dit interview:

Hoe kunnen commissarissen bijdragen aan de gewenste transformatie van de ondernemingen waarop ze toezicht houden?

‘Veel ondernemingen beschouwen hun meerjarenplannen en hun inspanningen op het gebied van maatschappelijk ondernemen nog steeds als twee aparte entiteiten. Ze worden dan ook apart geagendeerd en voorgelegd aan de raad van commissarissen. Bestuur en toezicht moeten zich echter richten op shared value: het creëren van maatschappelijke waarde in brede zin en een positieve impact op de wereld. Dat is het kompas waardoor ondernemingen zich voor hun toekomstige koers moeten laten leiden. Commissarissen bewaken de continuïteit. Ze moeten de koers van de organisatie dus voortdurend ijken aan dat kompas en toezicht houden op een brede waardenset: niet alleen financieel, maar ook sociaal en ecologisch. Daarnaast moeten commissarissen over de grenzen van de onderneming heen leren kijken. De belangrijkste value drivers liggen namelijk vaak buiten het bedrijf, namelijk bij de ketenpartners. Zo kwam Puma erachter dat het bedrijf slechts zes procent van de vermindering van de ecologische voetafdruk kon realiseren door verbeteringen in de eigen bedrijfsvoering. De overige 94 procent werd elders in de supply chain veroorzaakt, bijvoorbeeld bij de productie en verwerking van het leer en rubber dat voor de sportschoenen werd gebruikt. In de netwerkeconomie zijn prestaties van organisaties in toenemende mate afhankelijk van ketenpartners. Ze moeten elkaar ook helpen: grote bedrijven kunnen startups bijvoorbeeld steunen met financiering en op hun beurt profiteren van de creativiteit en wendbaarheid van jonge ondernemers. Commissarissen kunnen die vormen van samenwerking aanjagen.’

Wat betekent dat concreet voor de organisatie van het toezicht?

‘Commissarissen moeten de hele waardeketen overzien en toezicht houden met een brede scope: zoekt het bestuur wel voldoende samenwerking binnen de keten om samen de doelstellingen op het gebied van duurzaamheid en innovatie te realiseren? Dat vraagt ook om een andere manier van netwerken en informatie vergaren. Commissarissen moeten niet alleen actief op zoek naar informatie binnen en over de onderneming, maar ook daarbuiten: wat gebeurt er in de value cycle? Ze zouden bijvoorbeeld in gesprek kunnen gaan met de toezichthouders van andere bedrijven in de waardeketen. Overigens ligt er ook intern een uitdaging: de transformatie naar een nieuw businessmodel gaat vaak gepaard met instabiliteit. Er ontstaan ambidextrous organizations, die met het ene been in de traditionele business staan en met het andere been in de nieuwe economie. Commissarissen moeten oog hebben voor de risico’s en dilemma’s van dat transformatieproces en ook daar de continuïteit bewaken.’

Klik hier voor het volledige interview, dat verscheen in Governance Update, oktober 2015.

=======================================================